Λύσεις εκτός Μνημονίων στο Συνέδριο του Ινστιτούτου Levy

Avgi, 11 Νοέμβριος 2013. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

Είναι δύσκολο και σπάνιο να επιλέξει κανείς να περάσει το Σάββατό του από νωρίς το πρωί μέχρι το βράδυ σε κάποιο συνέδριο. Κι όμως, η μεγάλη αίθουσα του συνεδρίου που διοργάνωσε το Levy Economics Institute του Bard College της Νέας Υόρκης για την κρίση στην Ευρωζώνη και την Ελλάδα στον απόηχο της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008 στο Μέγαρο Μουσικής γέμισε πολλές φορές το Σάββατο, στη δεύτερη και τελευταία ημέρα του Συνεδρίου.

Ένωση Λιτότητας ή Ένωση Ανάπτυξης

Η πρώτη συνεδρία της δεύτερης ημέρας αφορούσε το αν η Ευρώπη είναι “Ένωση Λιτότητας ή Ένωση Ανάπτυξης;”. Με τον δικό μας Μιχάλη Παναγιωτάκη, σε ρόλο συντονιστή, με φιλοπαίγμονα διάθεση να σχολιάζει την ομιλία της προηγούμενης ημέρας του Yves Mersh από την ΕΚΤ, που τάχθηκε υπέρ της λιτότητας, λέγοντας πως πρέπει να κατευναστεί το πνεύμα του Hyman Minsky.

Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Robert W. Parenteau (ερευνητής, Levy Institute, MacroStrategy Edge), ο οποίος, αφού ανέδειξε την ασυμβατότητα της λιτότητας με την ανάπτυξη, παρουσίασε ένα μοντέλο και κατέδειξε τρόπους για την άμεση αντιμετώπιση της λιτότητας στην Ελλάδα. Η Ελλάδα, πρότεινε ο Parenteau, μπορεί άμεσα να εισαγάγει κυβερνητικές εγγυητικές που θα παίξουν ρόλο ενός παράλληλου νομίσματος, χωρίς να είναι όμως παράλληλο νόμισμα, γιατί η αξία τους θα αναγράφεται σε ευρώ. Με αυτές θα μπορεί να πληρωθεί φόρος εξασφαλίζοντας έτσι τη ζήτησή τους καθώς υπάρχουν μεγάλα ποσά που οφείλονται από φορολογούμενους πολίτες και εταιρείες στο Ελληνικό Δημόσιο. Αυτό το νόμισμα, επειδή δεν θα είναι αποδεκτό εκτός Ελλάδας -είπε- ενισχύει εμμέσως και την τοπική παραγωγή. Ακόμη πρότεινε την εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος και μια δίκαιη φορολόγηση ώστε “να ανακτηθεί η δημοκρατία από τα χέρια των ελίτ”.

Για μια λύση στο πλαίσιο της Ε.Ε. μίλησε ο Jörg Bibow (ερευνητής, Levy Institute, καθηγητής, Skidmore College), η οποία θα σώζει συνολικά την οικονομία. Πρότεινε λοιπόν τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών, το οποίο θα τροφοδοτείται με ποσοστό 3%-5% του κοινοτικού ΑΕΠ από φορολόγηση πανευρωπαϊκή. Το εν λόγω υπουργείο θα αναλάβει όλες τις δημόσιες επενδύσεις σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., πράγμα που, σύμφωνα με τα μοντέλα του Levy, θα οδηγήσει σε ταχεία αποκλιμάκωση του χρέους των χωρών της Ε.Ε. και τη σύγκλιση του κοινοτικού δημόσιου χρέους σε αποδεκτά επίπεδα του ΑΕΠ της Ε.Ε.

Η πρόκληση της ανεργίας: Λειτουργούν οι εφαρμοζόμενες πολιτικές;

Με 1,5 εκατομμύριο ανέργους, ένα συνέδριο δεν θα μπορούσε να μην καταπιαστεί με το θέμα της ανεργίας. Με όλους τους ομιλητές να συμφωνούν πως “υπάρχει πρόβλημα”, ο Duncan Campbell (διευθυντής Σχεδιασμού Πολιτικής για την Απασχόληση στη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας) ξεκαθάρισε πως το πρόβλημα της εργασίας στην Ελλάδα δεν είναι πρόβλημα υψηλών μισθών, αντίθετα σχετίζεται με άλλες παραμέτρους, όπως είναι η παραγωγικότητα του κεφαλαίου, οι υποδομές και η καινοτομία. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Massimiliano La Marca (οικονομολόγος, Διεθνής Οργανισμός Εργασίας), παρουσίασε στοιχεία για την κατάσταση της εργασίας στην Ελλάδα.

Εντυπωσιακή ήταν η τοποθέτηση της Ράνιας Αντωνοπούλου (ανώτατη μελετητής, Levy Institute) που παρουσίασε ένα μοντέλο κόστους 7 δισ. το οποίο στην πραγματικότητα κοστίζει 3 δισ., καθώς έχει άμεσα δημοσιονομικά αποτελέσματα στην οικονομία λόγω πολλαπλασιαστών και το οποίο αφορά τη δημιουργία 550.000 θέσεων εργασίας από το Δημόσιο. Αυτές οι θέσεις θα είναι προσωρινής απασχόλησης για την ενίσχυση των υποδομών, θέσεις κοινωφελούς εργασίας, που προωθούν την καινοτομία κ.ο.κ., οι οποίες είναι απαραίτητες για τη σωστή λειτουργία του κράτους και του κοινωνικού ιστού. Οι εν λόγω θέσεις δεν προσφέρουν μόνο άμεση ανακούφιση στο θέμα της ανεργίας, αλλά υπολογίζεται πως θα δημιουργηθούν γύρω από αυτές άλλες 200.000 θέσεις εργασίας. Για την αποδιάρθρωση της εργασίας μίλησε και η Mαρία Καραμεσίνη (καθηγήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο), η οποία συμφώνησε με τα συμπεράσματα της κ. Αντωνοπούλου.

Ανάπτυξη, θέσεις εργασίας και ευημερία σε Ελλάδα και Ευρώπη

Υπό τον συντονισμό του Νίκου Ξυδάκη, ο Terrence McDonough (καθηγητής Οικονομικών, Εθνικό Πανεπιστήμιο Ιρλανδίας, Galway) διερωτήθηκε αν “είναι κάποια PIGS πιο ίσα από τα άλλα”. Μιλώντας για το παράδειγμα της Ιρλανδίας είπε ότι η συναίνεση των εγχώριων πολιτικών στη λιτότητα ενδεχομένως να εξηγείται από το γεγονός ότι η Ιρλανδία υπήρξε επί αιώνες αποικιοκρατούμενο έδαφος. Αφού παρουσίασε στοιχεία για το χρέος και την ανεργία, η οποία είπε ότι δεν μειώνεται, απλώς πολλοί είναι εκείνοι που μεταναστεύουν, όπως συνέβαινε παραδοσιακά σε καιρούς κρίσης στη χώρα, εξήγησε πως, παρά τις “προβλέψεις”, η απασχόληση δεν θα ανακάμψει ποτέ στην Ιρλανδία. Ακόμη, ο καθηγητής σημείωσε πως γίνεται πολύς λόγος για το ποιο γράμμα θα αντικατοπτρίζει το είδος της ανάκαμψης και προέβλεψε πως στα PIGS το γράμμα δεν θα είναι ούτε το V ούτε το U, αλλά το L. Kατέληξε δε υποστηρίζοντας πως η κατάσταση στην Ιρλανδία δεν διαφέρει από αυτή στην Ελλάδα και πως η κρίση είναι επικών διαστάσεων κι οι πολιτικές ελίτ επιχειρούν να επιλύσουν μια κρίση νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού με περισσότερο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, πράγμα ανιστόρητο και αδύνατο.

Τον λόγο πήρε η Λούκα Κατσέλη (πρόεδρος Κόμματος Κοινωνικής Συμφωνίας, καθηγήτρια Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Αθηνών), η οποία, σε μια άκρως πολιτική τοποθέτηση, επεσήμανε πως η πολιτική της βίαιης λιτότητας έχει αποτύχει οικτρά όπου έχει εφαρμοστεί, με μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό κόστος, και κατηγόρησε τις “μεταρρυθμίσεις” οι οποίες στόχευαν να εξυπηρετήσουν πελατειακά ή συντεχνιακά συμφέροντα και κατέληξαν να προκαλούν περισσότερα προβλήματα. Η Λ. Κατσέλη είπε πως χρειάζονται προαναπτυξιακές πολιτικές με μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία ώστε να σπάσει “το κλειστό κύκλωμα εξουσίας”. Αφού είπε πως το PSI ήταν ακριβό και πως δεν ελήφθη υπόψη η διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, η Λ. Κατσέλη κατέληξε ότι από αυτή την κρίση δεν θα βγούμε παρά μόνο με μια βαθύτατη θεσμική ανατροπή, μετατρέποντας τους θεσμούς από θεσμούς υπεξαίρεσης σε θεσμούς συμμετοχικούς και με κανόνες λειτουργίας για όλους ώστε να μην υπάρχουν κλειστά κυκλώματα όπου στις πλάτες των πολλών κερδίζουν οι λίγοι.

“Aν οι σύγχρονοι οικονομολόγοι έκαναν τον κόπο να διαβάσουν τον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου του Μαρξ, αν είχαν διαβάσει Μάρσαλ, Κέυνς ή Μίνσκυ, θα είχαμε αποφύγει τις αμέτρητες κρίσεις που ανέκυψαν μετά την ανάδειξη της επικίνδυνης νεοφιλελεύθερης τάξης» είπε ο Χρόνης Ι. Πολυχρονίου (ερευνητής και εταίρος Πολιτικής , Levy Economics Institute) και αναρωτήθηκε «τι εμποδίζει τα εκατομμύρια των ανέργων να ξεσηκωθούν και να αμφισβητήσουν τις ολοένα αυξανόμενες ανισότητες”. Xαρακτηρίζοντας τις πολιτικές του ΔΝΤ «κοστούμι ραμμένο σε ένα μέγεθος» υποστήριξε πως στο τέλος επωφελούνται οι ελίτ, με το «δημόσιο χρέος να χρησιμοποιείται ως ευκαιρία να διαλυθεί και το στοιχειώδες κοινωνικό κράτος, να ξεπουληθούν οι δημόσιες κερδοφόρες επιχειρήσεις – όλα αυτά με την βοήθεια της εγχώριας πολιτικής ελίτ». Υπενθυμίζοντας πως η Ελλάδα από ανεπτυγμένη έχει μετατραπεί σε αναπτυσσόμενη οικονομία τόνισε πως είναι κολλημένη σε ένα φαύλο κύκλο καταστροφής, με ένα σχέδιο διάσωσης που στην πραγματικότητα «ήθελε περισσότερο να τιμωρήσει παρά να προσφέρει λύση» χαρακτηρίζοντάς τη ένα «κλεπτοκρατικό κράτος παρασιτικής καπιταλιστικής τάξης».

Τελευταίος ομιλητής της συνεδρίας, ο David Stuckler (καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), ο οποίος σε μια εντυπωσιακά εμπεριστατωμένη τοποθέτηση εξήγησε πως η λιτότητα «δεν λαμβάνει υπόψη το ανθρώπινο κόστος» και παρουσίασε με στοιχεία την κατακόρυφη αύξηση χρόνιων και σοβαρών νοσημάτων στα χρόνια της κρίσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Stuckler, τα κρούσματα του AIDS λόγω μολυσμένων βελονών αυξήθηκαν 200%, 50% περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στην απαραίτητη περίθαλψη, 39% λιγότεροι άνθρωποι θα πάρουν επιδόματα πρόνοιας. Συγκρίνοντας το παράδειγμα της Ισλανδίας με αυτό της Ελλάδας, εξήγησε ότι πρόκειται για διαφορετικές πολιτικές επιλογές και σημείωσε πως στην περίπτωση της Ελλάδας δεν υπάρχει η πολιτική βούληση να διαφυλαχθεί η δημόσια υγεία. Τέλος, πρότεινε ένα «νέο New Deal» εξηγώντας πως το να προλαμβάνεις είναι πιο οικονομικό από το να θεραπεύεις.

-Λιτότητα: H ελληνική εμπειρία

Το μακροοικονομικό πρόγραμμα του Levy Institute για την Ευρώπη παρουσίασε ο Δημήτρης Παπαδημητρίου σε μία συνεδρία με συντονιστή τον Σταύρο Λυγερό. Στις εκτιμήσεις του για την Ελλάδα, το Ινστιτούτο, όπως ανέφερε ο Παπαδημητρίου, εντοπίζει ότι η συνέχιση των πολιτικών λιτότητας θα μειώσει περαιτέρω το ΑΕΠ και θα αυξήσει την ανεργία, σε μια πορεία ακριβώς αντίθετη από εκείνη που έχει προβλέψει η τρόικα. «Εξετάζουμε», επισήμανε ο Παπαδημητρίου, «την πιθανή επίπτωση δύο σεναρίων». Το πρώτο σενάριο προβλέπει εξωτερική βοήθεια μέσω μεταφοράς κεφαλαίων, στο μοντέλο ενός Σχεδίου Μάρσαλ. Το δεύτερο σενάριο προβλέπει τη διακοπή καταβολής των τόκων του δημοσίου χρέους. Με τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν από τη διακοπή καταβολής των τόκων θα χρησιμοποιηθούν για να αυξήσουν την κατανάλωση, αλλά και τις επενδύσεις του κράτους, κάτι που, με τη σειρά του, θα επέφερε αύξηση της ζήτησης και της απασχόλησης. Η αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου σεναρίου, ανέφερε ο Παπαδημητρίου, εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τις εξαγωγές της χώρας, οι οποίες, ωστόσο, παραμένουν αρκετά χαμηλές. Το Ινστιτούτο εξετάζει επίσης την εφαρμογή ενός προγράμματος για τη δημιουργία ενός φορέα δημιουργίας θέσεων εργασίας, απόλυτα εναρμονισμένο με την πρόταση του Hyman Minsky περί Εργοδότη Έσχατης Ανάγκης (ELR – Employer of Last Resort), η οποία φαίνεται να προσφέρει την καλύτερη στρατηγική οικονομικής ανάκαμψης. Και τούτο διότι, όπως υπογράμμισε ο Παπαδημητρίου, έχει άμεσες θετικές επιπτώσεις στο επίπεδο ζωής των Ελλήνων, μετριάζοντας -παράλληλα- τις επιπτώσεις από την εξυπηρέτηση του χρέους.

Αναστοχαζόμενοι το μέλλον της Ευρώπης

Ακολούθησε ένα τραπέζι με τον Αλέξη Παπαχελά σε ρόλο συντονιστή, δύο Γερμανούς υποστηρικτές της λιτότητας την Kerstin Bernoth και τον Martin Hellwig, και δύο Έλληνες, έναν του εκσυγχρονιστικού τόξου και έναν της ριζοσπαστικής Αριστεράς, τον Λουκά Τσούκαλη και τον Γ. Δραγασάκη αντίστοιχα.

Η Kerstin Bernoth (αναπληρώτρια διευθύντρια του Τμήματος Μακροοικονομικών, Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών [DIW Berlin], επιστημονική σύμβουλος του Διοικητικού Συμβουλίου, καθηγήτρια Οικονομικών στη Σχολή Διακυβέρνησης Hertie, Βερολίνο) πρότεινε την υιοθέτηση μιας αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής τονίζοντας πως η Ευρωζώνη χρειάζεται εργαλεία απορρόφησης των κραδασμών. Πρότεινε ένα σύστημα ασφάλισης κατά των ασύμμετρων σοκ, όχι για την εξισορρόπηση των εισοδημάτων, αλλά για να προωθούνται αντισταθμιστικές πληρωμές. Επίσης, προτάθηκε η θέσπιση ενός έμμεσου μηχανισμού μεταβιβάσεων, που θα καλύπτει όμως μόνο τη βραχυπρόθεσμη ανεργία. Η Bernoth έκλεισε τονίζοντας πως, όποιο μοντέλο κι αν ακολουθηθεί, είναι σημαντική η δημοσιονομική πειθαρχία για τη σταθερότητα της νομισματικής ένωσης.

Στην ίδια λογική κινήθηκε και ο Martin Hellwig (πρώτος πρόεδρος και νυν αντιπρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιστημονικής Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τον Συστημικό Κίνδυνο, διευθυντής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στη Γερμανία για την Έρευνα στα Συλλογικά Αγαθά, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Βόννης). «Αν η Μέρκελ έκανε όλα αυτά που προτείνετε (πολιτικές κατά της λιτότητας), δεν θα ήταν στη θέση που είναι» είπε. Πρόσθεσε πως «υπάρχει θέμα αντιλήψεων» και συμπέρανε πως ο διασυνοριακός διάλογος είναι απαραίτητος. Και αυτός υπεραμύνθηκε της αποτελεσματικότητας της λιτότητας, πρότεινε ωστόσο τη δημιουργία τραπεζικής ένωσης και κάλεσε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης να αναλογιστούν ποιο θα ήταν το κόστος της διάσπασης του ευρώ.

Στο ότι μια πιθανή διάσπαση της Ευρωζώνης θα σήμαινε «καταστροφή» επικεντρώθηκε ο Λουκάς Τσούκαλης (καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής, King\’s College, Λονδίνο, πρόεδρος ΕΛΙΑΜΕΠ) και κάλεσε να συνδυαστεί η ευελιξία στον Βορρά με τις μεταρρυθμίσεις στον Νότο.

Γιάννης Δραγασάκης: Απαραίτητος ο δημιουργικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας

«Αν μπορούσε η κυβέρνηση, θα απαγόρευε κάθε συζήτηση εκτός από το Μνημόνιο», είπε ο Γιάννης Δραγασάκης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ και Δ\’ αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, και συμπλήρωσε πως «μια εναλλακτική πολιτική δεν αρκεί», καθώς χρειάζεται «ένα μάστερ πλαν μετάβασης από τη δημιουργική καταστροφή σε έναν πραγματικό δημιουργικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας».

Για το ευρώ είπε πως «κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί τη βιωσιμότητά του με τα χάσματα που δημιουργούνται».

Για την Ευρώπη επεσήμανε πως «οι θεσμοί της είναι σε τεράστια απόσταση από τον λαό και τους πολίτες».

Για τη Γερμανία εκτίμησε πως σε «κάθε εκδοχή της Ευρώπης» ο ρόλος της θα είναι «σημαντικός».

Ο Γ. Δραγασάκης μιλώντας για τις επιλογές «Ευρώπης που έχουμε, εξήγησε πως αν συνεχίσει έτσι η Ευρώπη, θα είναι ένα «μισητό οικοδόμημα». Μια Ευρώπη οικοδομημένη στη βάση των αγορών, με μηχανισμούς αντιμετώπισης κρίσεων, μια κεϋνσιανή Ευρώπη με μηχανισμούς μεταφοράς πόρων, «θα μπορούσε να έχει ένα μέλλον», εκτίμησε και ανέφερε πως «εμείς ως Αριστερά συνομιλούμε με αυτό το μοντέλο». Ωστόσο σημείωσε πως «η δική μας Αριστερά» θέλει μια αριστερή εκδοχή της Ευρώπης και πρότεινε τόσο για την Ελλάδα όσο και για τους άλλους λαούς «ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανασυγκρότησης και μετασχηματισμού της κοινωνίας».

Το συνέδριο, που σημείωσε μεγάλη επιτυχία, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των διεθνών ερευνητικών δραστηριοτήτων του Ινστιτούτου Levy και σε συνδυασμό με το πρότζεκτ του Ιδρύματος Ford για τη Χρηματοοικονομική Αστάθεια, το οποίο εμπνέεται από το εκτεταμένο έργο του Hyman Minsky για τις δομές του χρηματοπιστωτικού συστήματος με στόχο τη σταθερότητα και τον ρόλο της κυβέρνησης στην επίτευξη μιας αναπτυσσόμενης και δίκαιης οικονομίας.